Karaciğer Hastalıklarında Beslenme Kuralları

Karaciğer Hastalıklarında Beslenme İlkeleri
Karaciğer hastalıklarının ilerlemesini önlemede ve iyileşmesini kolaylaştır­manın temel anahtarı yeterli ve dengeli beslenmedir. Hastalığın çeşidi ve şiddeti­ne göre organdaki bozuklukların derecesi de değişir. Karaciğer hastalıklarında beslenmede temel ilke; zedelenen ve yıkıma uğrayan karaciğer hücrelerinin ye­nilenmesini ve iyileşmesini hızlandırmak üzere enerji ve besin öğeleri ihtiyacım karşılamaktır.
Karaciğer hastalıklarında beslenme, hastalığın çeşidine ve şiddetine göre özel uygulamalar gerektirir. Hepatitis (karaciğer iltihabı), sarılık, siroz gibi hastalıkların ağır dönemlerinde ve karaciğer komasında, hastane bakımına alınan hasta doktor kontrolünde tutulur ve damardan beslenir. Hastanın enerji gerek­sinmesi karbonhidratla karşılanır. Karaciğerin früktozu glikoza göre daha ko­lay kullandığı sanıldığından früktoz yeğlenir: Früktoz yoksa glikoz kullanılır.
Hastanın enerji ihtiyacı dışardan karşılanmazsa, enerji için vücut yağlan ve doku proteinleri kullanılır. Zedelenmiş ve yıkıma uğramış karaciğer hücrelerinin ya­ğı ve proteinleri kullanması ise zordur. Bu sebeple, enerji ihtiyacı karrşılanmayan hastanın durumu kötüleşif. Bu yüzden, komadaki ve ağır durumdaki karaciğer hastalarına protein ve yağ verilmez. Proteini ve yağı kısıtlı diyetlerde, enerji ih­tiyacı şekerli meyve ve suları, bal ve nişasta gibi yiyeceklerle karşılanır. Pro­teini çok kısıtlı diyet uzun süre uygulanmaz. Zorunluluk olmadıkça, diyetin pro­tein değeri normalin altına düşürülmez.
Ağızdan beslenebilecek hastaya, durumu düzeldikçe protein verilmeye baş­lanır, iyileşme derecesine göre, 15-20 gramdan bağlanarak günlük verilen pro­tein miktarı 40 – 50 grama çıkarılır. Yağ, olabildiğince azaltılır. Bu hastalar için yağsız süttozundan yararlanılabilir. Ağır dönemi atlatan hastanın diyetindeki protein miktarı aşırı olmayacak derecede artırılır, yağ kısıtlaması biraz gevşe­tilerek günde 45 grama çıkarılabilir.
Karaciğer iltihabı ve öteki hastalıkların alevli döneminde hasta iştahsızdır. Yemek istemeyen hastaya sıvı diyet verilir ve enerji ihtiyacı karbonhidratla kar­şılanır. Bunun için; portakal suyu, limonata ve başka meyve sularına şeker ek­lenir. Hastaya, kısa aralıklarla günde 2,5 – 3,0 litre kadar şekerli sıvı verilir. Yavaş yavaş hastanın diyeti çeşitlendirilir.
Diyetin enerji değeri, hastayı normal ağırlığa getirecek ve bunu koruyacak şekilde ayarlanır. Diyet enerjisinin % 20-25′i yağlardan gelebilir. Hastanın; pro­tein, tüm vitamin ve minerallere ihtiyacı karşılanır; sıvı ve elektrolit dengesi sağlanır. Sirozlu hastalarda ödem görülebilir. Ödemli hastaların diyetinde tuz kısıtlanır.
Karaciğer hastalıklarında beslenmede gözetilmesi gereken en önemli nok­talardan biri, diyetteki protein miktarını hastanın durumuna göre ayarlamak­tır. Diyetteki protein, iyileşmeyi hızlandıracak ve yetersizliğe kargı koruyacak, ancak metabolizma artıklarını zararlı olacak şekilde çoğaltmayacak miktarda olmalıdır. Aşın miktardaki proteinin zararlı olduğu belirtilmektedir. Karaciğer hastalıklarının ileri şekillerinde sinir sisteminde bozukluklar görülmekte ve ko­mayla sonuçlanabilmektedir. Bu durumların oluşmasında; özellikle amonyağın ve bazı amino asitlerin yıkım ürünlerinin, ayrıca kısa karbon zincirli yağ asit­lerinin önemli rolü olduğu bulunmuştur. Hastanın kanında çeşitli amino asit­lerin de yetersiz olduğu belirlenmiştir. Hastaya; amonyak ve toksik etkisi olabilecek öteki amino asit metaboliz­ma ürünlerini artırmayacak miktarda protein verilmesi önem taşımaktadır. Sinir sistemi bozukluk belirtilerine karşı korumak için, hastaya özel amino asit karı­şımlarının damardan ya da ağızdan verilmesinin yaran vurgulanmaktadır. Dı­şardan özel amino asit karışımının verilmesiyle; toksik etkisi olan artıkların olu­şumu azaltılmış olmakta, öte yandan kandaki amino asit düzeyleri normale çı­karılarak protein yetersizliğine karşı korunmaktadır. Böylece, karaciğer ve öte­ki “dokularda protein yıkımı azaltılmış, hem de protein sentezi uyarılmış olmak­tadır.
Süt ve peynirin, aynı miktarda azotlu madde içeren besinlere göre daha az amonyak oluşturucu etkisi olduğu ileri sürülmüştür. Bu sebeple, karaciğer has­talıklarında da, diyette süt ve ürünlerine yeterince yer verilmelidir.
Ağır durumda olmayan karaciğer hastalıklarında, özellikle bulaşıcı sanlıkta (enfeksiyöz hepatit) diyetin genel özellikleri şöyledir:
1. Yeterli Protein: Karaciğer hücrelerinin yenilenmesi, iyileşmenin hızlan­ması ve beslenme yetersizliğinin düzeltilmesi için diyette yeterli miktarda protein bulundurulur. Hastanın durumuna göre günde 60 – 80 gr. protein verilir. Bunun çoğunun yüksek kaliteli protein olması gerekir ve önemlidir.
2. Yüksek Karbonhidrat: Enerji ihtiyacını karşılamak”, verilen proteinle­rin doku yapmıında kuUamlmasma yardımcı olmak için günlük diyette 300 – 400 gr. kadar karbonhidrat bulundurulabilir.
3. Orta Derecede Yağ: Fazla yağdan kaçınılır. Yeterli enerji sağlamak, ye­mekleri lezzetlendirerek hastanın yemesine yardımcı olmak için diyette orta de­recede yağ bulundurulur. Hastanın durumuna göre günde 80-100 gr. yağ ve­rilir. Vücutta kullanılması kolay olan süt, krema, tereyağı ve bitkisel sıvı yağ­lar yeğlenir.
Yağlı et, yağda kızartmalar, yağlı kuruyemişler ve çikolata gibi yiyecekler verilmez.
4. Yüksek Enerji: Hastayı normal kiloda tutmak’, kilo kaybı varsa bunu kazandırmak ve iyileşmeyi hızlandırmak için diyetin enerji değeri artırılır.
5. Yüksek Derecede Vitamin ve Mineral: Hastanın artan vitamin ve mi­neral ihtiyacı karşılanır. Diyette yeterli sıvı bulundurulur. Vücudunda şişme olan hastaların diyetinde tuz azaltılır.
6. İştah Açıcı Diyet: Yemekler, renk, görünüş, lezzet gibi yönleriyle iştah açıcı nitelikte hazırlanır. Tekdüzelikten kaçınılır. Yemekler uygun katkı mad­deleri ile lezzetlendirilir. Ana ilkelerden ayrılmadan hastanın istek ve alışkan­lıktan dikkate alınır. Öğünler sıklaştırılabilir. İştahsız hastalar için, uygun be­sinler karıştırılarak, aym hacimdeki yiyecek miktarının besin değeri artırılabilir.
7. Alkol yasaklanır.